Alem Nedir?

Alem, Türk ve islam mimarisinde kubbelerin ortasına, minare külahlarına, sancak ve bayrak direklerine, minber kürsüsüne yerleştirilen taş ve madenden tepeliktir.

Alem, sembol, işaret, timsal anlamına gelir. Bir kavmi, bir toplulğu temsil eder. Tarih boyunca yaşamış birçok milletlerin kendilerine özgü alemleri vardır.

İslamiyetten önce kurulmuş eski Türk devletlerinde alemler uzun sırıklara yerleştirilerek, orduda hükümdar kağan çadırları önüne dikilirdi. Daha sonra alemler, sancak ve bayrak direklerinde görülmeye başladı. Sancak ve bayrakları taşıyanlara “alemdar” denmesi bu yüzdendir.

Bazı tekke ve tarikatların da alemi vardır. Bir sırığa geçirilen bu alemler, dervişler tarafından gezdirilirdi.

Eski Türk geleneğinde çadırı tutan orta direğin tepesine yerleştirilen ve “moncuk” denen alemler, mimaride aynı geleneği yaşatmış kubbe ve külahın ortasında örgüyü birleştiren bir unsur olduğu gibi, estetik bir unsur olarak da kullanılmıştır.

Osmanlı sanatında üslüplaşmış bulunan alemlerin oturduğu tabana küp, bilezik. onun da üzerinde bulunan armut biçimindaki bölüme armut, armudun üzerinde bulunan silindire boyun denir. Boyun, ikinci bir top bilezikle birleştirilmiş ve üzerine asıl alemi teşkil eden hilal konmuştur. Hilal içerisinde Allah, besmele veya bir ayet yazısı bulunduğu gibi, yıldız ve işaretler de yer alır.

Alemler taş veya mermer, ahşap olduğu gibi daha çok tunç, pirinç, bakır, gümüş gibi madenlerden yapılır. Çoğu madeni alemler altın yaldızla kaplanmıştır.

Cami ve minarelerin alemlerinin hilalleri kıbleye dönüktür. Tekke kubblerindeki alemlerde hilal yerine o tarikatın sembolü (Mesela Konya’da Mevlana Türbesi’ndeki alemde Mevlevi sikkesi) yer alır. İstanbul Süleymaniye imaterinde görüldüğü gibi lale şeklinde alemlerde vardır.